Bitcoin: de Napster van de financiële markt?

Naar aanleiding van een Wob-verzoek van 3 augustus 2017 – toegespitst op de fiscale aspecten rondom de uitvoering van controle van cryptogeld – heeft Financiën inzage gegeven in een aantal interne stukken. De bitcoin is een alternatief digitaal betalingssysteem, waarbij door encryptietechnieken in plaats van de tussenkomst van een centrale bank of overheid een open wereldwijd peer-to-peer netwerk van onderling met elkaar verbonden computers als controlemechanisme is ingesteld (blockchain). Het werkt als een soort grootboek waarin alle transacties worden opgeslagen en elke transactie gecontroleerd, geverifieerd en ten slotte collectief geaccordeerd wordt. Bitcoins zijn digitale munten, hebben geen fysieke verschijningsvorm en er is geen koppeling aan een onderliggende economische waarde. De koers is gebaseerd op enkel vertrouwen en dus spreken we van speculatie. Bij de bitcoin future is sprake van speculatie op speculatie: je gaat gokken op een koersstijging of -daling. Transactiekosten zijn erg laag en de verificatie is erg snel. Let wel: een eenmaal verrichte transactie is niet meer terug te draaien.

Hoe betaal je met bitcoins?

Bitcoins worden opgeslagen in een digitale portemonnee (‘wallet’) op de pc. Om te kunnen betalen in bitcoin moet de ontvanger zijn bitcoinprogramma een bitcoinadres laten genereren en dit adres verstrekken aan de betaler, zodat deze bitcoins daarheen kan laten sturen. Hier zit de kwetsbaarheid. De controle en validatie van een transactie wordt bijgehouden in een publiek logbestand, dat voor de Belastingdienst het aanknopingspunt is om haar toezicht op in te richten. De Belastingdienst kan dus belastingplichtigen met bitcoins op het spoor komen en controleren of de bitcoins zijn aangegeven in de aangifte IB. In de VS heeft de rechter onlangs geoordeeld dat een bitcoin exchange de lijst van 14.000 handelaren moest vrijgeven aan de IRS. Naast een normale wallet kan ook een ‘paper wallet’ worden aangehouden: bitcoins worden dan op papier uitgeprint.

Is er dan helemaal geen toezicht op de bitcoin?

De Duitse overheid heeft de bitcoin als wettig betaalmiddel geaccepteerd en de Verenigde Staten willen de bitcoin reguleren om consumenten te beschermen en witwassen tegen te gaan. Het lijkt dus dat zij bitcoins als betaalmiddel -geld – aanvaarden. Exchanges gaan steeds meer identificatie-eisen stellen, waardoor de anonimiteit wat afneemt. De Rabobank kiest ervoor om handel in bitcoins niet te faciliteren vanwege het hoge risicoprofiel. Het Europese Cybercrimecentrum doet op dit moment onderzoek naar digitale valuta om samen met lidstaten cybercriminele geldstromen makkelijker te kunnen volgen. De handel in bitcoin futures (waarmee je kunt speculeren op koersval en koersstijging) staat natuurlijk wel onder toezicht. Op dit moment is het echter nog niet mogelijk om short te gaan.

Wat zijn de risico’s van de bitcoin?

De risico’s van het gebruik van bitcoins in het algemeen hangt samen met koersschommelingen (nog sterker bij bitcoin futures), doordat er geen fysieke waarde ten grondslag ligt aan de koers. Er lijkt ook een zelfversterkend effect te zijn: mensen lijken te beleggen in bitcoin, omdat ze een graantje mee willen pikken en niet omdat ze vertrouwen in de bitcoin als betaalmiddel hebben. Er is maar een beperkte bescherming, want het depositogarantiestelsel geldt niet voor bitcoins. Er is een gebrek aan regulering: de actuele wetgeving ziet niet op de bitcoinmarkt, geldschepping is zo niet meer onder controle en ingrijpen is dus ook niet mogelijk. Er zijn reeds diverse hacks geweest, waardoor miljoenen aan bitcoins zijn gestolen(MtGox/Bitfinex/NiceHash): het systeem lijkt dus niet waterdicht. Discussie bestaat over de vraag of de oorzaak bij gebruiker/tussenpersoon of bij het bitcoinprotocol ligt. Er is geen vervalsingsmogelijkheid zoals bij briefgeld, omdat bitcoins niet kunnen worden nagemaakt.  

Wat zijn de fiscale aspecten van de bitcoin?

Volgens een intern memo als bijlage bij het WOB-besluit zou een aantal fiscale vragen die bij het minen van, het bezitten van en het betalen in bitcoins opkomen reeds aan de orde zijn geweest. Het gaat om vragen als:

• Wanneer is bij de handel in bitcoins sprake van ondernemerschap voor de btw en de IB?
• Moeten bitcoins worden meegenomen in box 3?
• Wat als je inkomen geniet in bitcoins?
• Wat als je bitcoins genereert door mining?
• Wat zijn de gevolgen voor de btw bij betaling met bitcoins?
• Wat zijn de gevolgen voor de loonheffing bij uitbetaling in bitcoins?
• Wat te doen met koerswinsten en -verliezen op bitcoins?

Voor een aantal van deze vragen verwijst Financiën voor de bitcoin naar een Besluit van de SvF van 1 december 2008 inzake lokale geldstelsels. Aanleiding voor dit Besluit waren vragen over de fiscale behandeling van LETS-eenheden, lokale ruilnetwerken, waar goederen en diensten kunnen worden geruild zonder gebruik van valuta. Daarnaast wordt verwezen naar de beantwoording door de MvF van kamervragen van 10 april 2013 over de bitcoin als opkomend betaalmiddel.

Nederlanders die hun inkomsten uitbetaald krijgen in digitale valuta dienen hier gewoon belasting over te betalen. 'Dat de voordelen uit een dergelijke bron worden berekend aan de hand van een ander stelsel dan het in ons land geldende wettig betaalmiddel maakt dat niet anders', aldus de minister. Inkomen genoten in bitcoins moet gewoon worden omgerekend naar euro´s en belast conform de huidige fiscale wetgeving. De bitcoin is echter slecht vergelijkbaar met lokale betaalmiddelen als Lets of Noppes, omdat de bitcoin geen administratie op individueel niveau kent en ook erg volatiel is.

Onduidelijk is of het minen van bitcoins belast is. Iemand die zelf structureel bitcoins minet zou je als een btw-ondernemer kunnen beschouwen, omdat hij door zijn eigen inspanning ‘iets’ van wat eerst ‘niets’ was maakt en daarmee duurzaam waarde toevoegt aan de Nederlandse economie.

Koerswinsten en -verliezen zijn niet belast c.q. aftrekbaar indien de bitcoins privé worden aangehouden. Indien de bitcoins ondernemingsvermogen of resultaatsvermogen vormen dan zijn koerswinsten belast en koersverliezen aftrekbaar.

Box 3

Het bezitten van bitcoins leidt ertoe dat deze als overige bezittingen (niet als valuta, want juridisch is het niet als geld aan te merken) in box 3 te worden aangegeven tegen de waarde economisch verkeer op 1 januari van het fiscale jaar. Als erin gehandeld wordt is mogelijk sprake van resultaat overige werkzaamheden of zelfs winst uit onderneming. De vraag is waar die grens ligt tussen een onderneming en box 3 inkomen.

Als je een traditionele mijnwerker bent met een eigen mijn dan ben je een ondernemer. Als je alleen wat aandelen in een mijnbouwonderneming hebt ben je geen ondernemer, maar belegger. Maar wat als je een bitcoin miner bent? Handel in bitcoins voor jezelf bevindt zich in box 3; handelen voor anderen begint al meer op een business en dus meer op box 1 te lijken. De traditionele definitie van een onderneming als een duurzame organisatie van arbeid en kapitaal lijkt voor de digitale wereld in ieder geval niet meer op te gaan.

Geld of voorraad?

Eenmaal vastgesteld dat sprake is van box 1 inkomen (ROW of winst uit onderneming) dan zou er nog een vraag gesteld kunnen worden over de waardering van bitcoins volgens goed koopmansgebruik. De vraag is namelijk of bitcoins als valuta kunnen worden gewaardeerd. Volgens EU-recht kunnen bitcoins niet als geld worden aangemerkt en de meeste EU-lidstaten behandelen bitcoins dan ook niet als geld. Dat betekent dat de bitcoins moeten worden gewaardeerd als voorraad, zoals steenkolen, ijzererts, olie en andere delfstoffen) worden gewaardeerd. Indien gesproken kan worden van valuta, dan dient waardering plaats te vinden tegen dagkoers. Indien sprake is van voorraad kan op diverse manieren worden gewaardeerd, waarbij waardering op historische kostprijs of lagere marktwaarde gebruikelijk is. Dat onderscheid betekent dat valutaresultaten direct worden belast en waardeveranderingen van voorraad alleen een fiscale weerslag hebben zodra de marktwaarde onder de historische kostprijs zakt of wanneer voorraad wordt verkocht. Bij verkoop kun je als ondernemer kiezen welke bitcoins je verkoopt en het zou dan voordelig zijn om de bitcoins te kiezen met de hoogste historische kostprijs om het belastbare resultaat te minimaliseren. Alleen om deze reden al verdient het de voorkeur om cryptocurrency ook als valuta te behandelen.

Het inwisselen van bitcoins in wettige betaalmiddelen en andersom voor de btw volgens het EU Hof van Justitie een financiële transactie en dus vrijgesteld van btw.

Hiervóór is reeds gewezen op het feit dat de Belastingdienst een navorderingsaanslag zou kunnen opleggen aan mensen die bitcoins blijken te hebben en deze nog niet hebben aangegeven in de aangifte IB. De vraag is dan welke navorderingstermijn van toepassing is als ik mijn pc verplaats naar het buitenland of een paper wallet aanhoud en de papieren bitcoins in het buitenland bewaar? Is dan de verlengde navorderingstermijn van 12 jaar van toepassing? Als sprake is van een digitale wallet worden de bitcoins daar aangehouden waar de pc staat.  Als sprake is van een paper wallet dan wordt de digitale munt een fysiek tastbare munt, waardoor de bewaarplaats van de papieren bitcoins relevant wordt.

Meer informatie: Wob-verzoek naar fiscale aspecten cryptocurrency, 30 oktober 2017

Filed Under: Nieuws, Overige, Verdieping