Presentatie AFM Jaarverslag 2011: ‘Opgaven financiële sector niet onderschatten’

>> Klik hier voor het jaarverslag AFM 2011

“We zien de nodige ontwikkelingen ten goede, maar we zijn er nog lang niet. De noodzakelijke veranderingen zijn ingrijpend. Ze raken de missies van de instellingen, de risicogeneigdheid van het ondernemingsbeleid, de keuze voor verdienmodellen, de relaties met klanten. Fundamenteler dan dat kan het niet.” Gerritse: “Ik zie dat ook banken en andere financiële instellingen zich dat realiseren. Dat is belangrijk, het moet beklijven en het verdient aanmoediging. Onze inspanningen zijn erop gericht dat te helpen bewerkstelligen.”

“We moeten naar een systeem dat consumenten en beleggers de mogelijkheid biedt financiële beslissingen te nemen die verstandig en in hun belang zijn. Mensen moeten weer kunnen begrijpen wat voor financiële producten ze kopen, en die moeten nuttig voor hen zijn. Nuttig, veilig en betrouwbaar. Financiële markten moeten eerlijk hun werk doen, in dienst van de reële economie, duurzame groei en werkgelegenheid.”

Ons toezicht is gericht op resultaten. Samen met de sector zelf heeft de AFM een belangrijke taak bij het herstellen van het vertrouwen in de financiële markten. Dat vraagt nog veel en langdurige inspanningen. “Integere, goedwillende partijen zien we als bondgenoten. Daar willen we mee samenwerken”, aldus Gerritse. "Partijen die een loopje nemen met hun verantwoordelijkheden, vinden ons tegenover zich."

Maatregelen

Tot in 2009 nam het aantal aanwijzingen en boetes van de AFM nog stelselmatig toe. In 2010 en 2011 is het aantal ‘harde’ maatregelen – zoals boetes, dwangsommen, aanwijzingen en openbare waarschuwingen – geleidelijk wat afgenomen. Waar in 2011 door de AFM boetes aan instellingen en financiële dienstverleners zijn opgelegd, zijn de boetebedragen wel stevig verhoogd. De gemiddelde hoogte van de boetes steeg, mede door het nieuwe boeteregime, van € 40.000 in 2010 tot ruim € 98.000 in 2011. Ten opzichte van het jaar daarvoor zijn in 2011 over het geheel minder ‘formele’, maar meer ‘informele’ maatregelen genomen.

Er werden in 2011 drie keer meer ‘normoverdragende’ acties ondernomen (‘goede gesprekken’ gevoerd en stevige brieven geschreven) dan dat boetes werden opgelegd of andere formele maatregelen werden getroffen (919 informele acties, tegenover 261 formele). “Dat is geen vooraf vastgesteld beleid, maar het is wel de uitkomst van het tijdig sturen op risico’s en op een maximum aan effectiviteit”, aldus Gerritse. “Denk ook niet dat we wankelmoedig zijn. De AFM heeft in 2011 meer dan honderd vergunningen van instellingen en financiële dienstverleners ingetrokken en daarmee een reeks van partijen van de markt gehaald die daar niet thuis hoorden.”

De wezenlijke verandering die de AFM wil helpen bewerkstellingen, begint in de bestuurskamers van de financiële wereld. Veranderingen die daaruit voortkomen, moeten blijvend effect hebben en duurzaam zijn. De aanpak van de AFM richt zich daarom niet alleen op ingrijpen als er al grote schade ontstaan is, maar vooral op voorkomen en genezen in een vroeg stadium. We willen niet alleen tijdelijk de symptomen aanpakken. Samen met goedwillende partijen in de financiële markt werken we aan structurele veranderingen die het financiële stelsel beter en meer solide maken. Daarbij is een constructieve dialoog met alle betrokkenen essentieel. We gaan telkens op zoek naar de meest optimale manier van beïnvloeden, formeel dan wel informeel. 

Werden er in 2010 53 boetes opgelegd, in 2011 waren dit er in totaal 36. Het aantal lasten onder dwangsom (2010: 42, 2011: 19) en het aantal aanwijzingen (2010: 201, 2011: 64) daalde eveneens fors. In 2011 legde de AFM een aantal spraakmakende boetes op. Zo kregen voor het eerst een feitelijk leidinggevende en een accountantsorganisatie een boete en legde de AFM verschillende boetes op voor marktmisbruik. Een pensioenfonds kreeg een boete voor tekortkomingen in de informatieverstrekking. Een bank kreeg een boete voor fouten bij professionele beleggingen van particuliere klanten.

Het opschonen van de markt staat hoog in het vaandel van de AFM. In 2011 werden 102 vergunningen ingetrokken. Dat is drie keer meer dan in 2010 en dertig keer meer dan vijf jaar geleden. Het publiek werd zeven keer gewaarschuwd voor een malafide partij.

Financiële dienstverlening

De AFM ontwierp in 2010 een ‘klantbelang dashboard’ om meetbaar te maken welke vorderingen grote banken en verzekeraars laten zien op het terrein van de advisering van klanten en het aanbod van financiële producten. Dit ´dashboard´ is verder ontwikkeld in 2011 en toont zich effectief bij de beïnvloeding van de grote financiële instellingen. De grote aanbieders zetten stappen in de goede richting, bijvoorbeeld in de manier waarop zij in hun externe communicatie (jaarverslagen, presentaties, interviews) het klantbelang expliciet benoemen. Het centraal stellen van de klant betekent dat aanbieders producten aanbieden die van goede kwaliteit zijn en die voldoen aan een reële behoefte.

De AFM let scherp op de verdere vormgeving van productontwikkeling door financiële instellingen en beziet complexe financiële producten die op de markt verschijnen en waarschuwt waar nodig. In 2011 zijn de productontwikkelingsprocessen bij grote aanbieders in eerste aanleg onderzocht in aanloop naar nieuwe regels die naar verwachting in 2013 van kracht worden. Bij verzekeraars heeft de AFM arbeidsongeschiktheidsproducten geanalyseerd en aanbevelingen opgesteld. Verzekeraars hebben deze meegenomen bij de ontwikkeling en aanpassing van de producten.

De AFM heeft onderzoek gedaan naar beloningsbeleid bij klantmedewerkers. Veel aanbieders hebben daarop hun beloningsbeleid aangepast. De variabele beloningen zijn veranderd. Er wordt nu bijvoorbeeld meer rekening gehouden met de kwaliteit van voor de klant relevante prestaties. Aanbieders hebben bovendien belangrijke stappen gezet om de verkoop- en adviesketen beter te beheersen. Ze zijn alerter op bemiddelaars van wie de vergunning is ingetrokken en ze melden de AFM vaker misstanden. De AFM heeft in 2011 ook onderzoek gedaan naar de verkooppraktijk van uitvaartverzekeraars.  De aanbevelingen hebben geleid tot verbeteringen in o.a. de directe telefonische verkoop.

Aan de onderkant van de bemiddelaarsmarkt hebben zo’n 100 partijen hun dienstverlening gestopt na optreden van de AFM.  Ook de aanbieders van flitskredieten moeten zich nu aan de regels in de Wet op het financieel toezicht Wft houden. De AFM is direct en met succes gestart met onderzoeken naar partijen die hoge rentes in rekening brachten en dat heeft geleid tot een aantal maatregelen. Illegale aanbieders van flitskredieten worden zo van de markt geweerd of kiezen eieren voor hun geld. Om consumenten te informeren over financiële fraude en oplichting is de AFM gestart met fraudebijeenkomsten.

In 2011 heeft de AFM ook prioriteit gegeven aan het adviseren van de wetgever bij de vormgeving van het aanstaande provisieverbod. De provisies die adviseurs en bemiddelaars nu nog ontvangen worden vervangen voor directe beloning. Dat vraagt om gedragsverandering van productgerichte verkoop naar relatiegericht advies. Meer en meer financiële dienstverleners zetten de stap van provisiegedreven omzet naar relatie-gerichte advisering. Het provisieverbod levert naar verwachting een positieve bijdrage aan de kwaliteit van het advies doordat adviseurs niet langer een prikkel krijgen die strijdig is met het belang van de klant. Maar er bestaat nog onzekerheid over de bijeffecten. Voorkomen moet worden dat er via andere wegen alsnog vergoedingsprikkels worden geïntroduceerd die leiden tot hoge kosten of die op een andere manier ingaan tegen het belang van de klant.

De schuldencrisis heeft ook effect op de pensioenen. Het is voor pensioendeelnemers daardoor des te belangrijker dat zij kunnen rekenen op een pensioen dat overeenkomt met hun gerechtvaardigde verwachtingen. Uit het self-assessment blijkt dat de meerderheid van de pensioenuitvoerders nu is aangesloten bij het pensioenregister. Het merendeel voldoet ook aan wettelijke informatieverplichtingen zoals het versturen van start- en stopbrieven en het Uniform Pensioenoverzicht (UPO). Ten opzichte van de vorige meting in 2008 is dit verbeterd, tegen achterblijvers is de AFM (in)formeel opgetreden.

Kapitaalmarkten

Uit de evaluatie naar het toezicht van de AFM op financiële verslaggeving van de Universiteit van Tilburg welke in 2011 is verschenen, blijkt dat het toezicht een positieve impact heeft op de kwaliteit van de financiële verslaggeving. Verslaggevingsregels worden door de beursgenoteerde ondernemingen en financiële instellingen beter nageleefd. Het is van groot belang voor marktpartijen om bij te dragen aan eerlijk functionerende kapitaalmarkten. Om de betrouwbaarheid van informatie te controleren hanteert de AFM de criteria juistheid, volledigheid en tijdigheid. Dit geldt des te meer voor de waardering van balansposities die sterk worden beïnvloed door de financiële crisis. Zo heeft de AFM in 2011 zowel bij ondernemingen als accountants aandacht gevraagd voor de waardering van staatsobligaties en commercieel vastgoed.

Ook voor de poortwachters van het financiële stelsel is een belangrijke taak weggelegd bij het waarborgen van eerlijk functionerende kapitaalmarkten. Het toezicht op accountants van de AFM is door boetes en ander optreden inmiddels volop zichtbaar. Dat heeft mede tot gevolg dat accountants zich meer bewust worden van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid en werken aan een verbetering van hun eigen kwaliteitszorg. In het toezicht op accountantsorganisaties is dit een centraal punt. Met het themaonderzoek “Prikkels voor kwaliteit accountantscontrole” bij alle 15 accountantskantoren die organisaties van openbaar belang controleren, heeft de AFM geïnventariseerd welke waarborgen er zijn en welke afweging de accountant maakt om onafhankelijk te functioneren. De AFM gaf daarbij aan voorstander te zijn van duidelijke, eenduidige en meer restrictieve regelgeving. Beroepsorganisatie NBA stelde de uitkomsten te herkennen en op basis hiervan voorstellen uit te werken om de eigen regelgeving aan te scherpen.

Door informele maatregelen van de AFM beëindigen partijen steeds vaker ongewenst gedrag. Koersgevoelige informatie wordt beter bewaakt en openbaar gemaakt waar dat moet. In totaal zijn in 2011 door de AFM 48 onderzoeken uitgevoerd naar mogelijk marktmisbruik. De AFM deed in vier gevallen aangifte bij het Openbaar Ministerie. Daarnaast heeft de AFM, in haar rol als commissaris van de handel, vier keer de handel in financiële instrumenten onderbroken.

De AFM waakt over de stabiliteit van handel en handelsplatformen. Automatisering en algoritme-trading spelen een steeds belangrijker rol op de complexer en sneller wordende kapitaalmarkten. Toenemende snelheid als zodanig is een gegeven. De uitdaging zit er in hoe te kunnen voorzien in adequate maatregelen om zicht te houden op wat er in de markt gebeurt. Dit vergt een oplettende toezichthouder die in gesprek gaat met de markt en zich bewust is van de internationale dimensies van de handel.

De AFM heeft ook na het verslagjaar verdergaande acties ondernomen om marktmisbruik tegen te gaan en de integriteit van de financiële markten te waarborgen. Zij heeft een beroep gedaan aan alle marktpartijen om daaraan actief meer te werken. Inmiddels zijn alle beleggingsondernemingen in Nederland aangeschreven om, waar zij tegen indicaties van marktmanipulatie aanlopen, de AFM actiever te informeren. Het aantal meldingen is tot nu toe te laag en de markt moet zelf actiever worden. De AFM heeft de beurs en andere gereguleerde platforms gevraagd de eigen controles te intensiveren en de AFM te rapporteren over hun beleid in deze.

De AFM is ook in gesprek met de belangrijkste partijen die aan geautomatiseerde (high frequency) handel deelnemen, zoals verenigd in de European Principle Traders Accociation, om hen aan te sporen en met hen na te gaan hoe ook van die kant kan worden bijgedragen aan groter inzicht in de wijze waarop geautomatiseerde handel plaatsvindt en aan een versterking van waarborgen tegen inbreuken op de integriteit en de stabiliteit van de markt.

Samenwerking

Ook het bijdragen aan de stabiliteit van het financiële stelsel hoort bij de taak van toezichthouder. In Nederland werkt de AFM daarom onder meer samen met collega-toezichthouder DNB en met het ministerie van Financiën. Ook in internationaal verband proberen wij de samenwerking verder te versterken, bijvoorbeeld met de Europese toezichthouder ESMA (European Securities and Markets Authority), in de ESRB (European Systemic Risk Board) en binnen IOSCO (International Organization of Securities Commissions).

Organisatie

De netto lasten van de AFM bedroegen in 2011 76,1 miljoen euro en blijven daarmee onder de begroting en het door het ministerie van Financiën opgelegde kostenkader voor 2011 van 77,2 miljoen euro. Het aantal voltijds medewerkers is in 2011 licht gestegen van 495 fte naar 500 fte.

De AFM bevordert eerlijke en transparante financiële markten. Wij zijn de onafhankelijke gedragstoezichthouder op de markten van sparen, lenen, beleggen en verzekeren. De AFM bevordert zorgvuldige financiële dienstverlening aan consumenten en ziet toe op een eerlijke en efficiënte werking van kapitaalmarkten. Ons streven is het vertrouwen van consumenten en bedrijven in de financiële markten te versterken, ook internationaal. Op deze manier draagt de AFM bij aan de welvaart en de economische reputatie van Nederland.